Με αφορμή τον εορτασμό της μνήμης των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού των εκ της Μικράς Ασίας, την 1η του παρόντος μηνός Νοεμβρίου, δημοσιεύουμε σύντομη περιγραφή για την τάξη απάντων των Αγίων Αναργύρων, 20 και πλέον τον αριθμόν, όσων βεβαίως είναι γνωστοί στο Σώμα της Εκκλησίας του Χριστού. Το άρθρο βασίζεται σε σχετικό βιβλιάριο του Θεολόγου κ. Ευ. Λέκκου.
ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ
Την Εκκλησία του Χριστού απαρτίζουν- με κεφαλή τον Ίδιο- οι ζώντες βαπτισμένοι χριστιανοί και η μεγάλη στρατιά των αγίων και μαρτύρων (πρβλ. Εβρ. 12, 1: «και ημείς, τοσούτον έχοντες περικείμενον ημίν νέφος μαρτύρων»). Ο χορός αυτών των αγίων, ανάλογα με την κλήση, την αποστολή, το έργο, τον τρόπο ζωής, το οσιακό ή μαρτυρικό τέλος του καθενός διακρίνεται στους αποστόλους, τους προφήτες, τους οσίους, τους μάρτυρες, τους ιεράρχες, τους ομολογητές, τους ομολογητές κλπ.
Ιδιαίτερη τάξη ανάμεσα σ’ αυτούς που ευαρέστησαν στον Θεό αποτελούν οι άγιοι Ανάργυροι. Ενώ όμως με τον όρο αυτό (Άγιοι Ανάργυροι) οι περισσότεροι χριστιανοί νοούν τους αγίους Κοσμά και Δαμιανό ή τους Αγίους Κύρο και Ιωάννη, το σωστό είναι να παραπέμπουν τη σκέψη τους σε όλους εκείνους τους αγίους, οι οποίοι «δωρεάν έλαβαν και δωρεάν έδιδαν» τη θεραπεία σε σωματικές και ψυχικές ασθένειες, μηδέν άλλο πράγμα γήινον λαμβάνοντες ει μη μόνον μισθόν της ιατρείας ζητούντες το να πιστεύωσιν εις τον Χριστόν οι ιατρόμενοι, όπως γράφει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης. Ανάργυροι δηλαδή χαρακτηρίζονταν οι άγιοι που δεν έπαιρναν «αργύρια» για τις θεραπείες που έκαναν. Το μόνο που ζητούσαν απ’ όσους θεράπευαν ήταν να απ’ όσους θεράπευαν ήταν να πιστεύουν στο Χριστό.
Και ναι μεν αρκετοί από τους αγίους της Εκκλησίας είχαν το χάρισμα και έκαναν θεραπείες, όμως υπήρξαν και αρκετοί από αυτούς όντας ιατροί στο επάγγελμα, το ασκούσαν χωρίς αμοιβή, δωρεάν, λόγος για τον οποίο έλαβαν την προσωνυμία «Ανάργυροι», που ταυτίστηκε τόσο πολύ με το πρόσωπο ορισμένων απ΄ αυτούς ώστε μερικοί χριστιανοί να νομίζουν πως είναι το όνομα τους.
ΚΟΣΜΑ & ΔΑΜΙΑΝΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ (1η Νοεμβρίου)
Οι άγιοι καταγόταν από την Κιλικία της Μικράς Ασίας. Ο πατέρας τους, αρχικά ειδωλολάτρης, έγινε χριστιανός χάρη στη συμβολή της πιστής γυναίκας του αγίας Θεοδότης (η μνήμη της 2 Ιανουαρίου). Τα δύο αδέλφια που έζησαν τον 3ο αιώνα ανατράφηκαν «εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου» (Εφεσ. 6, 4) από την μητέρα τους, η οποία νωρίς είχε μείνει χήρα, και εμπνευστήκαν να ζήσουν αφιερωμένα στον Ιησού Χριστό. Αφού απέκτησαν τα εφόδια και τις γνώσεις της ιατρικής επιστήμης , αποχαιρέτησαν όλα του κόσμου τούτου τα τερπνά και επιδόθηκαν στην ιατρεία των ψυχών και των σωμάτων, θεραπεύοντας κάθε νόσο και ελεώντας όχι μόνο τους ανθρώπους αλλά και τα άλογα ζώα.
Έχοντας έντονο ιεραποστολικό ζήλο έδειχναν ιδιαίτερη επιμέλεια και για τη διάδοση του ευαγγελικού μηνύματος στους ασθενείς και το οικογενειακό τους περιβάλλον. Τους μιλούσαν για τον Σωτήρα Χριστό. Τους βοηθούσαν να γνωρίσουν τη διωκόμενη τότε πίστη για να σώσουν την αθάνατη ψυχή τους. Έτσι πολλοί από τους ειδωλολάτρες γίνονταν χριστιανοί χάρη στη διδασκαλία των δύο ιατρών.
Οι αυτάδελφοι άγιοι δεν έπαιρναν αμοιβή για τις ιατρικές τους υπηρεσίες. Ήταν Ανάργυροι! Και μάλιστα προσφέρονταν στους έχοντες ανάγκη ασθενείς από τη δική τους περιουσία. Εξαιτίας της βαθιάς τους πίστης εισακουγόταν η προσευχή τους στο Θεό ώστε και στις πιο δύσκολες στιγμές θαυματουργούσαν. Το αποτέλεσμα ήταν να προστρέχουν σε αυτούς δαιμονισμένοι, χωλοί, τυφλοί, άρρωστοι, που έπασχαν από ανίατα νοσήματα και να βρίσκουν την θεραπεία τους.
Οι άγιοι της Κιλικίας Κοσμάς και Δαμιανός δεν έδρασαν μόνο στην περιοχή αυτή, αλλά πήγαιναν και στις γειτονικές επιτελώντας σημαντικό ιεραποστολικό και θεραπευτικό έργο. Έτσι η φήμη τους διαδόθηκε σ’ όλη τη μικρασιατική χερσόνησο. Σύμφωνα με το Συναξάριο του Μηναίου αφού πέρασαν ήσυχα τα χρόνια της ζωής τους, πέθαναν ειρηνικά, τα δε λείψανα τους κατατέθηκαν σε τόπο καλούμενο Φερεμάν.
Άλλες πηγές όμως αναφέρουν ότι η δράση τους ενόχλησε τους ειδωλολάτρες και κάποιους αιρετικούς που κατήγγειλαν τα δύο αδέρφια στο Ρωμαίο διοικητή της περιοχής, Λυσία. Εκείνος τους κάλεσε και τους διέταξε να συμμετάσχουν σε μια ειδωλολατρική τελετή. Όπως ήταν φυσικό ο Κοσμάς και ο Δαμιανός αρνήθηκαν τη συμμετοχή και ομολόγησαν με θάρρος την πίστη τους στο Χριστό. Ο Λυσίας έδωσε εντολή να βασανιστούν και στο τέλος να αποκεφαλιστούν.
Οι δύο αυτοί άγιοι τιμώνται από τους σημερινούς χριστιανούς πάρα πολύ, αλλά ίδια τιμή γνώρισαν και τη βυζαντινή περίοδο. Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη τα λείψανα τους και τα τοποθέτησε σε μεγαλοπρεπή να ό που έχτισε, ενώ λίγο αργότερα αυτά μεταφέρθηκαν στην Ρώμη και εναποτέθηκαν σε βασιλική που ανεγέρθη προς τιμή τους. Ο ναός αυτός σχετίζεται με το θαύμα της μεταμόσχευσης ποδιού, που είναι γνωστό ως «θαύμα του μαύρου ποδιού».
Δημοσιεύματα σε επιστημονικά ιατρικά περιοδικά, ξένα και ελληνικά αποδίδουν στους αγίους Κοσμά και Δαμιανό την πρώτη μεταμόσχευση ποδιού, όταν «ακρωτηρίασαν ενός ανδρός το κάτω άκρον, το οποίον έπασχε από γάγγραινα και το αντικατέστησαν με ενός άλλου υγιούς Άραβος, ο οποίος μόλις είχε πεθάνει». Η παράδοση αυτή απεικονίζεται και σε τοιχογραφίες ορθοδόξων ναών, ενώ στη Δύση υπάρχουν περισσότεροι από 1.500 σχετικοί ζωγραφικοί πίνακες της εποχής της Αναγέννησης σε μουσεία και εκκλησίες.
Την Ακολουθία των δύο τούτων αγίων συνέταξε ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ενώ ο μεταγενέστερος Κανόνας οφείλεται στον Ιωσήφ τον υμνογράφο.
ΚΟΣΜΑ & ΔΑΜΙΑΝΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΡΩΜΗ (1η Ιουλίου)
Γεννήθηκαν τον 3ο αιώνα στην Ρώμη και ήταν αι αυτοί αδέλφια και εξασκούσαν την ιατρική επιστήμη. Ιδιαίτερη ήταν η προτίμηση τους στους φτωχούς ασθενείς ενώ από τους εύπορους ζητούσαν να παρέχει τα αναγκαία σε ενδεείς αρρώστους. Λόγω των πολλών θαυματουργιών που αξιώθηκαν από τον Τριαδικό Θεό και της χριστιανικής τους πίστης, φθονήθηκαν από τον ίδιο τους τον διδάσκαλο και άλλους ιατρούς. Ο δάσκαλος τους υποκρινόμενος ότι ήθελε να μαζέψουν ιατρικά βότανα σε ένα βουνό, τους επιτέθηκε-ίσως και με την βοήθεια άλλων- και τους σκότωσε με λιθοβολισμό.
ΚΟΣΜΑ & ΔΑΜΙΑΝΟΣ, ΛΕΟΝΤΙΟΣ, ΑΝΘΙΜΟΣ & ΕΥΤΡΟΠΙΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΑΒΙΑ (17 Οκτωβρίου)
Και οι πέντε άγιοι ήταν αδέλφια και ιατροί στο επάγγελμα και αποτελούν το αρχαιότερο ζεύγος Αναργύρων. Οι άγιοι, συνεχίζοντας το υψηλό τους έργο, ταξίδεψαν στην πόλη Αιγαίς της Λυκίας όπου καταγγέλθηκαν ως χριστιανοί, συνελήφθηκαν και εντέλει, αφού μαστιγώθηκαν, απάνθρωπα, τους πέταξαν στη θάλασσα. Όμως με θεία επέμβαση διασώθηκαν όποτε ο διοικητής διέταξε να τους ρίψουν σε αναμμένο καμίνι, αλλά και εκεί διαφυλάχτηκαν αβλαβείς. Γι’ αυτό και αφού σταυρώθηκαν, αποκεφαλίστηκαν και τα πέντε αδέλφια.
ΚΥΡΟΣ & ΙΩΑΝΝΗΣ (31 Ιανουαρίου)
Οι άγιοι αυτοί δεν είχαν συγγένεια αλλά έγιναν συνασκητές και συμμάρτυρες του Χριστού, κατά το τέλος του 3ου αιώνος, επί Διοκλητιανού. Ο Κύρος γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια και ασκούσε δωρεάν την ιατρική ενώ παράλληλα διέδιδε την χριστιανική πίστη. Λόγω του κηρυχθέντος σφοδρού διωγμού υπό του Αυτοκράτορα, ο Κύρος κατέφυγε στα παραθαλάσσια μέρη της Αραβίας και έγινε μοναχός, συνεχίζοντας το θεραπευτικό του έργο.
Ο Ιωάννης καταγόταν από την Έδεσσα της Μεσοποταμίας και ήταν στρατιωτικός. Άκουσε για τις θαυματουργίες του Κύρου και θέλησε να τον συναντήσει, όπως και έγινε στο ασκητήριο του, και ασκήτεψαν μαζί. Με αφορμή την σύλληψη μίας χριστιανής μητέρα, της αγίας Αθανασίας, και των τριών θυγατέρων της εξήλθαν για να της στηρίξουν στο επικείμενο μαρτύριο. Πράγματι, τις επισκέφτηκαν και τις ενίσχυαν ηθικώς κατά την παραμονή τους στη φυλακή , όπου και συνελήφθηκαν και, μετά από φρικτά μαρτύρια μετά των αγίων γυναικών, αποκεφαλίστηκαν.
ΕΡΜΟΛΑΟΣ ΙΕΡΟΜΑΡΤΥΣ (26 Ιουλίου)
Ο Ερμόλαος ήταν ιερές της Εκκλησίας της Νικομηδείας. Λόγω της διδασκαλίας της χριστιανικής πίστης στον άγιο Παντελεήμονα, συνελήφθη μαζί με άλλους δύο Ιερείς από τον αυτοκράτορα Μαξιμιανό και αποκεφαλίστηκαν για την επιμονή τους στην πίστη στο αληθινό Τριαδικό Θεό.
ΣΑΜΨΩΝ Ο ΞΕΝΟΔΟΧΟΣ (27 Ιουνίου)
Γόνος ρωμαϊκής πλούσιας οικογένειας, μόλις πέθαναν οι γονείς του διαμοίρασε την μεγάλη περιουσία στους φτωχούς και μετοίκησε στη Κωνσταντινούπολη στα μέσα του 6ου αιώνα, επί Αυτοκράτορα Ιουστινιανού. Εκεί καταγινόταν με την προσευχή και την μελέτη των Γραφών. Για τις αρετές χειροτονήθηκε ιερέας από τον Πατριάρχη Μηνά ενώ παράλληλα εξασκούσε την ιατρική επιστήμη. Για την θεραπεία του αυτοκράτορα, του παραχωρήθηκε ξενώνας (δηλ. νοσοκομείο) για την ανακούφιση των ασθενών και φτωχών. Υπήρξε δε θαυματουργός και μετά το τέλος του θεάρεστου βίου του.
ΔΙΟΜΙΔΗΣ Ο ΜΑΡΤΥΣ (16 Αυγούστου)
Γεννήθηκε στην Ταρσό της Κιλικίας από πλούσιους γονείς. Άνηκε στη τάξη των Ανάργυρων ιατρών και προτιμούσε τη θεραπεία των φτωχών ενώ ταυτόχρονα διακήρυττε το Χριστό. Λόγω του διωγμού επί Διοκλητιάνου κατέφυγε στη Νίκαια της Βηθανίας όπου συνέχισε τη δράση του και λόγω της οποίας συκοφαντήθηκε και διατάχθηκε η σύλληψη του. Όταν, όμως, οι στρατιώτες έφτασαν στην κατοικία του τον βρήκαν να κείτεται νεκρός (κατά παραχώρηση Θεού) και για πίστωση του γεγονότος απέκοψαν την κεφαλή του. Μετά την πράξη τους αυτή, έμειναν τυφλοί, πράγμα που διορθώθηκε θαυματουργικώς μετά την επανατοποθέτηση της κεφαλής με το υπόλοιπο σώμα, κατ’ εντολή του αυτοκράτορα.
ΜΩΚΙΟΣ ΙΕΡΟΜΑΡΤΥΣ (11 Μαΐου)
Πρεσβύτερος της Εκκλησίας στην Αμφίπολη με καταγωγή από πλούσια οικογένεια της Ρώμης. Δίδασκε με ζήλο την εγκατάλειψη των ειδώλων και ως ανάργυρος ιατρός θεράπευε πένητες και πάσχοντες. Συνελήφθη από τον οικείο ανθύπατο επί αυτοκράτορα Διοκλητιανού εξαιτίας της ανατροπής του βωμού σε ειδωλολατρική οργή από τον άγιο. Ακολούθησαν φρικτά βασανιστήρια με κορυφαίο να τον ρίξουν σε μεγάλη φωτιά, από την οποία όμως διαφυλάχθηκε θαυματουργικώς ενώ η φλόγα κατέκαψε τον ανθύπατο. Ο άγιος φυλακίζεται και ο νέος ανθύπατος δοκιμάζει ανεπιτυχώς να μεταστρέψει τον άγιο οπότε και διατάζει νέα μαρτύρια. Μετά την πάλι θαυματουργική διάσωση του Μωκίου και την έκφραση του λαού για απελευθέρωση του ιερομάρτυρα αποφασίζεται η μεταφορά του στο Βυζάντιο όπου και τελειώνεται δια αποκεφαλισμού.
ΦΩΤΙΟΣ & ΑΝΙΚΗΤΟΣ, ΟΙ ΜΑΡΤΥΡΕΣ (12 Αυγούστου)
Ο Φώτιος ήταν παρών στη Σύγκλητο που κήρυξε τον διωγμό κατά των χριστιανών ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός. Ο άγιος στηλίτευσε την ειδωλολατρία αψηφώντας τις απειλές του τυράννου. Η ομολογία του είχε σαν αποτέλεσμα την υποβολή του σε φρικτά βασανιστήρια (ξυλοδαρμοί και θηριομαχία με τα ζώα να αποδεικνύονται λογικότερα των ανθρώπων) και με το μαρτύριο του τροχού επάνω σε αναμμένα κάρβουνα από το οποίο διασώθηκε θαυματουργικώς. Βλέποντας τα θαυμάσια ο άγιος Ανίκητος, που ήταν ανεψιός του, έτρεξε κοντά στο Φώτιο για να τον εμψυχώσει. Ο αυτοκράτορας διέταξε την σύλληψη του και τους υπέβαλλε με το θείο του σε κοινά μαρτύρια. Τέλος τους έριξαν σε αναμμένο καμίνι επί τρεις μέρες όπου τους βρήκαν τις σωρούς των δύο αναργύρων ιατρών τους ανέγγιχτες από την φλόγα.
ΘΑΛΛΕΛΑΙΟΣ Ο ΙΑΜΑΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΣ (20η Μαΐου)
Γεννήθηκε στο λίβανο από ευσεβείς γονείς σπούδασε την ιατρική. Εξάσκησε την επιστήμη του αναργύρως, ως διακονία αγάπης, χωρίς θρησκευτικές διακρίσεις, σε πλήθος ασθενών. Μόνο αντάλλαγμα για τον άγιο ήταν η πίστη στον Χριστό, που ενεργούσε δια του αγίου τις θεραπείες με αποτέλεσμα την αύξηση των χριστιανών. Από φθόνο και διαβολή προς τον τοπικό άρχοντα, ο άγιος προσήχθη σ’ αυτόν και λόγω της ακλόνητης ομολογίας του ξυλοκοπήθηκε άγρια και εξορίστηκε στη Κιλικία όπου συνέχισε τη δράση του. Εκεί συνελήφθη για τη δράση του από τον τοπικό άρχοντα και μετά από βασανιστήρια, αποκεφαλίστηκε.
ΤΡΥΦΩΝ Ο ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΣ (1 Φεβρουαρίου)
Γεννήθηκε στη Λάμψακο της Μικράς Ασίας και ήταν βοσκός χηνών. Οι αρετές του αγίου ήταν πλούσιες τόσο ώστε να ελκύσει τη θεία χάρη και να τελεί θαυματουργίες. Επί αυτοκράτορα Δεκίου συνελήφθη από τον διοικητή της Νίκαιας λόγω της πίστης του και λόγω της άρνησης του να θυσιάσει υποβλήθηκε σε βασανιστήρια ώσπου τέλος αποκεφαλίστηκε.
ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ Ο ΜΑΡΤΥΣ (6 Φεβρουαρίου)
Ο άγιος καταγόταν από την πόλη Έμεσα της Συρίας και ήταν πολύ ευσεβής. Φροντίζοντας, ως ιατρός, για την υγεία των ασθενών του, έδειχνε μεγαλύτερη επιμέλεια για την ψυχή τους. Κατά την βασιλεία του Νουμεριανού συνελήφθηκαν ο Επίσκοπος Σιλουανός, ο διάκονος Λουκάς και ο αναγνώστης Μώκιος και καταδικάστηκαν να γίνουν τροφή σε θηρία. Ενώ οδηγούνταν στο μαρτύριο, ο Ιουλιανός τους πρόλαβε και τους χαιρέτησε οπότε συνελήφθηκε και ίδιος. Οι ειδωλολάτρες του κάρφωσαν τα χέρια και τα πόδια πάνω σε μια σπηλιά και έτσι παρέδωσε το πνεύμα του στο Θεό.
ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ Ο ΙΑΜΑΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΜΑΡΤΥΡΑΣ (27 Ιουλίου)
Σε ποιον χριστιανό δεν είναι γνωστός ο άγιος και ιαματικός Παντελεήμων από την Νικομήδεια που τέλεσε μετά τον προσηλυτισμό του στον Χριστιανισμό πολλά θαύματα και για τα οποία σε συνδυασμό με την πίστη του στον Θεάνθρωπο Χριστό υπέστη μεγάλα μαρτύρια πριν τον μαρτυρικό του θάνατο. Τυγχάνει δε ο άγιος ιδιαιτέρως λαοφιλής, ως έχων παρρησία μεγάλη προς το Θεό.
ΖΗΝΑΪΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΝΙΛΛΑ, ΟΙ ΑΔΕΡΦΕΣ (11 Οκτωβρίου)
Αδελφές οι δύο αγίες κατά σάρκα και κατά πνεύμα, γεννήθηκαν στη Ταρσό της Κιλικίας και ήταν συγγενείς του Αποστόλου Παύλου. Άφησαν την πατρίδα τους και ασκούσαν το ιατρικό λειτούργημα, κάνοντας στην ουσία αποστολικό έργο. Στην πόλη της Δημητριάδος εγκατεβίωσαν σε μια σπηλιά όπου η μεν Ζηναΐς θεράπευε κάθε είδους ασθένεια ώσπου εκοιμήθει, η δε Φιλονίλλα συνέχισε τον «καλό αγώνα» με μακρές νηστείες και αγρυπνίες και επιτελώντας πολλά θαύματα, μέχρι που ενώθηκε με την αδελφή της στην επουράνια βασιλεία.
