ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ
ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
Ανοιχτή Εθνική Πληγή
Σάββατο 27ης
Αυγούστου 1922, λίγο πριν το ξημέρωμα. Χιλιάδες άνθρωποι, Έλληνες χριστιανοί
ορθόδοξοι, αλλά και κάποιοι Αρμένιοι, βουβοί, τρομαγμένοι, με δακρυσμένα μάτια,
κατευθύνονται προς την προκυμαία της Σμύρνης. Από στόμα σε στόμα έχει γίνει ήδη
γνωστό ότι οι Τούρκοι έφτασαν στα προάστια της πρωτεύουσας της Ιωνίας. Είναι ο
τραγικός επίλογος ενός ελπιδοφόρου πρελούδιου (προοιμίου). Η κατ’ εντολή των
συμμάχων Μικρασιατική εκστρατεία, ώστε να εγκαταλειφθεί ο Ελληνισμός στο έλεος
του Θεού και στο στυγνό Μαχαίρι του κεμαλισμού,
προδρόμου του ναζισμού, είχε ως αποτέλεσμα την Μικρασιατική Καταστροφή.
Η Μικρασιατική
Καταστροφή είναι η μεγαλύτερη εθνική τραγωδία στην πορεία του Ελληνισμού ανά
τους αιώνες, μεγαλύτερη ακόμη και από την Άλωση της Πόλεως. Το 1453 σήμανε την
κατάλυση της ελληνική κυριαρχίας και στις εκείθεν των ανατολικών συνόρων του
σημερινού ελληνικού κράτους περιοχές, αλλά το 1922 προκάλεσε τον οριστικό
εκριζωμό του Ελληνισμού από πατρογονικές εστίες χιλιάδων χρόνων. Είναι μία
ανοιχτή πληγή, όχι μόνο επειδή Έλληνες οι οποίοι εβίωσαν τα τραγικά γεγονότα-
έστω λίγοι υπέργηροι πια- είναι εν ζωή. Είναι ακόμη μία εθνική πληγή, η οποία
βαθαίνει ακόμη περισσότερο από την προδοσία στα Ίμια. Είναι ακόμη μία εθνική
πληγή, γιατί όξυνε τον προϋπάρχοντα τον εθνικό διχασμό με την Δίκη των έξι, η
οποία, όπως ομολόγησαν εκ των υστέρων και οι πολιτικοί τους αντίπαλοι, έγινε
δια λόγους εθνικούς κατ’ αυτούς, πολιτικής όμως οπωσδήποτε σκοπιμότητας. Η
αντίστροφη μέτρηση για την Μικρασιατική Καταστροφή άρχισε την 13η
Αυγούστου με την έναρξη της μεγάλης τουρκικής επιθέσεως στο Αφιόν Καραχισάρ.
Μόλις δύο εβδομάδες μετά, ο τουρκικός στρατός εισέρχονταν στην Σμύρνη,
αρχίζοντας τις βιαιοπραγίες εις βάρος του χριστιανικού πληθυσμού.
Η τραγωδία επέφερε πολιτικούς
τριγμούς και ανακατατάξεις στην Ελλάδα και γέννησε μία νέα τραγωδία, την
συνοπτική δίκη ενός ανώτατου αξιωματικού και επτά πολιτικών προσώπων και την
εκτέλεση των Έξι, η οποία έριξε κι άλλο νερό στο μύλο του διχασμού.
Σε διπλωματικό επίπεδο, η συνέπεια
της τουρκικής νίκης ήταν η υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης, τον Ιούλιο του
1923, η οποία ρύθμιζε και εξακολουθεί εν τινί μέτρω να ρυθμίζει τις
ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Τις πταίει; Αμέτρητες σελίδες έχουν
γραφεί για την τραγική αυτή περίοδο, αλλά οι απόψεις διίστανται, δοθέντος ότι
τα πολιτικά κριτήρια μάλλον υπερισχύουν των αμιγώς ιστορικών. Αναμφιβόλως
έπαιξε ρόλο η αλλαγή της πολιτικής σκυτάλης στην Ελλάδα, διαρκούσης της
Μικρασιατικής Εκστρατείας, όπως ρόλο διαδραμάτισαν εσφαλμένες στρατιωτικές
εκτιμήσεις, όχι μόνο του εκτελεσθέντος αρχιστράτηγου Χατζηανέστη. Ίσως, όμως,
το πλέον καίριο λάθος ήταν η εμπιστοσύνη που επέδειξε ο πολιτικός κόσμος στις
διαβεβαιώσεις των ξένων δυνάμεων και η αδυναμία του να αναπροσαρμόσει την
στρατηγική, όταν διαπιστώθηκε ότι τα συμφέροντα των ξένων μεταβλήθηκαν. Όμως,
όπως θέλει και ο ποιητής «το χάσμα που
άνοιξε ο σεισμός ευθύς εγέμισε άνθη», οι εκατοντάδες χιλιάδες των προσφύγων
ρίζωσαν στην Μητροπολιτική Ελλάδα, δούλεψαν και με την προκοπή τους και την
παιδεία που μετέφεραν, συνέβαλαν καθοριστικά στην ανάπτυξη της χώρας. Και τούτη
η προσφορά τους αναμφιβόλως ήταν ένα έπος.
Ο Μαρτυρικός Θάνατος του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσοστόμου
Το μαρτυρικό τέλος του Μητροπολίτη
Χρυσοστόμου της Σμύρνης θεωρείται ως το επιστέγασμα της φρικαλεότητας των
Τούρκων έναντι των Χριστιανών.
Το Σάββατο ήδη, 27 Αυγούστου, ο
Χρυσόστομος, ο οποίος τις τελευταίες
ημέρες φρόντιζε ακατάπαυστα να ανακουφίζει τους πρόσφυγες, οι οποίοι είχαν
συρρεύσει στο προαύλιο του μητροπολιτικού ναού της Αγίας Φωτεινής, κλήθηκε από
έναν Τούρκο υπαστυνόμο να παρουσιαστεί στον Τούρκο φρούραρχο Σαλή Ζεκή, ο
οποίος τον υποχρέωσε να εκδώσει μία ανακοίνωση σύμφωνα με την οποία οι
χριστιανοί έπρεπε να παραμείνουν στα σπίτια τους και να παραδώσουν τα όπλα
τους. Το ίδιο βράδυ, όμως, κατά τις 8 η
ώρα, κλήθηκε να παρουσιαστεί, αυτή τη φορά στον Νουρεντίν, μαζί με τους δύο
δημογέροντες, τον Τσουρουκτσόγλου και τον Κλιμάνογλου. Το τι πραγματικά
διημείφθη μεταξύ των δύο ανδρών δεν θα γίνει ίσως ποτέ γνωστό. Το πιθανότερο
όμως είναι ότι ο Νουρεντίν κατηγόρησε τον Χρυσόστομο για την στάση που πήρε
κατά τη διάρκεια της ελληνικής κατοχής της Σμύρνης και για την υποστήριξη που
έδωσε στην Μικρασιατική Άμυνα, πράξεις που ισοδυναμούσαν με προδοσία απέναντι στην
οθωμανική Αυτοκρατορία, εφόσον ο Χρυσόστομος ήταν Τούρκος υπήκοος. Αυτόπτες
μάρτυρες αναφέρουν ότι είδαν τον
Χρυσόστομο να φεύγει από το Διοικητήριο. Τότε ο Νουρεντίν εμφανίστηκε στο
πλήθος που είχε συγκεντρωθεί στην πλατεία ότι ο Ιεράρχης ήταν δικός τους και να
τον δικάσει ο τουρκικός λαός.
Ο R. Puax αναφέρει ότι πριν παραδοθεί στο
τουρκικό πλήθος, ο Νουρεντίν είπε προς τον τουρκικό όχλο: «Αν σας έκανε καλό,
κάντε του καλό, αν σας έκανε κακό, κάντε του κακό». Επακολούθησε φρικτή
κακοποίηση του Μητροπολίτη από το φανατισμένο πλήθος, έως ότου, όπως αναφέρει ο
μάρτυς, ένας Τουρκοκρητικός τον οποίον είχε βοηθήσει ο Χρυσόστομος, τον
πυροβόλησε για να θέσει τέρμα στο μαρτύριο του.
Ο Χρυσόστομος είχε πολλάκις αρνηθεί
να φύγει μαζί με τις ελληνικές αρχές. Είχε αρνηθεί να φύγει ακόμη και με την
είσοδο των τουρκικών δυνάμεων στην Σμύρνη, ενώ ξένοι διπλωμάτες είχαν
προθυμοποιηθεί να τον βοηθήσουν. Παραμένει ο Μητροπολίτης ως η μοναδική
ελληνική αρχή, η οποία έμεινε στην Σμύρνη. Πολλοί τον είχαν παροτρύνει να φύγει,
όπως αναφέρει ο G. Harton, αλλά μάταια. Άλλοι τον έχουν
κατηγορήσει ότι είχε διασυνδέσεις με την Μασονία. Δεν το αποδεικνύουν, όμως, τα
στοιχεία που δηλώνουν το μαρτυρικό τέλος. Ο παντεπόπτης Θεός είναι γνώστης.
Εμείς γνωρίζουμε ότι ο ηρωικός Ιεράρχης αποφασίζει να παραμείνει στο ποίμνιο
του, στα παιδιά του, κοντά στις ψυχές που τάχθηκε να υπηρετήσει έχοντας πλέον
επιλέξει την εκούσια θυσία.
